Tentoonstelling
Inleiding
In de loop van hun geschiedenis waren muziekinstrumenten niet alleen werktuigen die klank voortbrachten, maar zij verwezen door hun symboliek of hun decoratieve elementen ook naar een sociale en religieuze functie. Kostbare materialen, maar ook gezochte vormen en een ver doorgedreven decoratie vindt men in alle culturen en in diverse perioden. Zij verleenden adeldom aan welbepaalde muziekinstrumenten of maakten die aantrekkelijk voor verzamelaars en reizigers, maar soms ook spreidden zij gewoon de uitzonderlijke vaardigheden tentoon van een bouwer - ook al had zijn inbreng geen gevolgen voor de klankproductie.
Zo kan het gebruik van ivoor en een ver doorgedreven versiering aangetoond worden op Aziatische en Afrikaanse muziekinstrumenten, zeker vanaf de late 15e eeuw. Het bestaan van de eerste muziekinstrumenten verzamelingen in Italië in de tweede helft van de 15e eeuw, gaf een nieuwe impuls aan het experimenteren met materialen en ver doorgedreven versieringen en ook aan het gebruik van ongewone vormen en design. Zo ontstonden heel unieke muziekinstrumenten: orgels met in spiraalvorm opgestelde pijpen en blaasinstrumenten in de vorm van dieren en monsters. Het gebruik van edelstenen en edele materialen als ivoor, ebbenhout, zilver en goud op luiten en klavierinstrumenten in combinatie met beeldhouwwerken en schilderijen gaf bovendien aanleiding tot muziekinstrumenten die, op zichzelf beschouwd, al kunstwerken waren.
Beschildering
Beschildering komt in de Europese traditie al sinds de 16e eeuw voor, maar in het Verre Oosten bestaan er al veel vroegere getuigenissen van.
Omdat er muziekinstrumenten in uiteenlopende vormen bestaan, en bestemming en materiaal verschillen, is ook de graad van detail en het belang van de beschildering uiteenlopend: van eenvoudige geometrische decoratie tot symbolische kleuren en tot vormen die een link kunnen leggen naar een specifiek land of volk, naar een sociale context of, door het gebruik van een soms rijkelijk gedecoreerd wapenschild, naar een specifieke eigenaar.
Vanaf de 17e eeuw echter ontstaat er een nieuwe traditie, meer in het bijzonder in het aanmaken van Europese klavierinstrumenten. Hun brede en platte deksels vormen immers een ideale drager voor het aanbrengen van olieverfschilderijen. Niet alleen anonieme schilders, maar ook beroemde artiesten schilderen daar scènes op gebaseerd op landschappen, architectuur, bloemen of muzikale taferelen met soms mythologische onderwerpen. Een geliefkoosd thema is de Orfeus mythe, waarin de held wilde dieren temt met de klank van zijn lier. Het belang en de kwaliteit van deze schilderijen was soms zo groot dat alleen het deksel bewaard werd, terwijl het eigenlijke instrument verloren ging.
Gebeeldhouwde onderdelen
Het verband tussen muziekinstrumenten, muzikanten en de natuur is een terugkerend thema in de mythologie wereldwijd. Vaak worden muziekinstrumenten in antropomorfe (menselijke) of zoomorfe (dierlijke) gestalte afgebeeld. In sommige culturen zijn deze elementen dragers van symbolen, soms is het doel hoofdzakelijk decoratief, zoals op Europese muziekinstrumenten tussen de 14e en de 17e eeuw. Die link bestaat ook in de naamgeving voor onderdelen van muziekinstrumenten: bij snaarinstrumenten lopen de snaren over een “hals” die verbonden is met een “corpus” - de klankkast; bij blaasinstrumenten spreekt men soms over een “kop” en een “voet”. Al die onderdelen zijn ook vaak versierd met sculpturen. Gebeeldhouwde decoratie wordt soms gewoon om zuiver decoratieve redenen toegevoegd, zowel op Europese als buiten-Europese muziekinstrumenten, gewoonlijk op die onderdelen die niet functioneel zijn voor de klankproductie.
In addition, sculpted and carved elements were also added to musical instruments (both in European and elsewhere) for purely decorative purposes, usually on parts that have no impact on sound production such as stands and the outer side of wind instruments.
Waardevolle materialen du
Het materiaal voor het aanmaken van muziekinstrumenten wordt gekozen op basis van overwegingen van klankkwaliteit, duurzaamheid en beschikbaarheid. Wanneer muziekinstrumenten belang krijgen als objecten an sich en dus niet enkel als klankbronnen, wijkt men wel eens van die regel af. Dan doen materialen als ivoor, schildpad, edelstenen en edele metalen als zilver en goud hun intrede, hetzij voor kunstvol inlegwerk of decoratie aan de buitenkant, hetzij om onderdelen te vervangen die normaal in traditionele materialen worden aangemaakt. Slagtanden worden al gebruikt voor het aanmaken van “olifanten” sinds de middeleeuwen, maar ivoor vindt vanaf de 16e eeuw ook toepassing op luiten, gitaren en houten blaasinstrumenten als blokfluiten, dwarsfluiten en cornetten. Rond dezelfde tijd verschijnen tropische houtsoorten ook in de luitbouw, later in de klavierbouw en voor blaasinstrumenten. In Neurenberg worden er, eveneens vanaf de 16e eeuw, zilveren en gouden trompetten aangemaakt.
De klank van een muziekinstrument wordt eigenlijk nauwelijks beïnvloed door het gebruik van afwijkende materialen, maar soms verhoogt het wel hun decoratief karakter, zoals in het geval van muziekinstrumenten uit marmer.
